Daha üç ay önceydi.
Ağustos ayında Aksaray ve Burdur Minibüsçüler ve Otobüsçüler Odaları, “15 Eylül’den itibaren 65 yaş üzerindekileri ücretsiz taşımayacağız” dediler.
İktidar mevzileri sus pus.
Birkaç gün sonra da Tüm Özel Halk Otobüsleri Birliği (TÖHOB) açıklama yaptı; “15 Eylül’den itibaren ülke çapında 65 yaş üzerindekileri taşımayacağız”.
Tık yok yine.
Ne herhangi bir bakandan açıklama, ne de sorunun çözümü için bir çaba!
Sonra Ankara Büyükşehir Belediyesi ile özel otobüs sahipleri kavgaya tutuştular. Karşılıklı sert açıklamalar…
Belediye başkanı, “yolcu taşıma sözleşmelerinin iptal edileceği” uyarısını yaptı, otobüsçüler birliği “ülke çapında iş durdurma” tehdidi yaptı.
Bakanlar hala sessiz… Sorun başka ülkede sanki!
En son 15 Ekim 2023 tarihinde Tüm Özel Halk Otobüsleri Birliği “Türkiye genelindeki tüm özel halk otobüslerinin, ayın ilk 2 günü ücretsiz taşıyacağını, 2 gün de kendilerinin fedakârlık etmesi ile her ayın sadece 1’i ile 4’ü arası ücretsiz yolcu taşıyacaklarını” duyurdu.
İktidar yine suskun… Kayıp adeta…
SORUNUN KAYNAĞI
Vatandaş, özel otobüs şirketi ve belediye arasındaki bu üçlü kavgayı sadece izleyen iktidarı, bu mesele ilgilendirmiyor mu gerçekte?
Gelin meselenin aslına bakalım;
DSP-MHP-ANAP Hükümeti 19 Ocak 2002 tarihinde 4736 sayılı bir kanun çıkarıyor. Kanunun adı, “Kamu Kurum Ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal Ve Hizmet Tarifeleri İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”. Kanun ile gaziler ve şehit aileleri, ordu ve emniyet mensupları ve engelliler için kamuya ait kara, deniz ve demiryolu ulaşım araçlarından ücretsiz yararlanma hakkı yaratılmaktadır.
Ayrıca kanun özel otobüs sahiplerine de, bu taşımadan doğacak masraflarının devletin hazinesinden karşılanacağı teminatını vermektedir.
AKP iktidarı da 12 Temmuz 2013 tarihinde aynı yasaya bir madde ekleyerek, bu haklardan yararlanacak olanlara 65 yaş üzerindekileri de ilave eder. Ek madde ile genişletilen yasa hakkında ayrıca iki ayrı yönetmelik çıkarılır. Biri 4 Mart 2014 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan “Ücretsiz Veya İndirimli Seyahat Kartları Yönetmeliği”dir. Diğeri de, 6 Ocak 2016 tarihli 29585 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan, “Ücretsiz Seyahat Kapsamında Yapılacak Gelir Desteği Ödemesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”tir.
Yasanın ve yönetmeliklerin özü şöyledir;
1-) Ücretiz ulaşım hakkı bulunanların bu haktan yararlanmasının engellenmesi halinde o araç sahibi “her kişi için 50 tam bilet tutarında ceza” ödeyecektir.
2-) Özel otobüslerin ücretsiz taşıma maliyeti, Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından karşılanacaktır.
KİM HAKLI?
Yasa, emredici hükümleri, cezaları ve sorumlulukları ile bu kadar açık iken, özel otobüs sahipleri neden isyandadır?
15 Ekim 2023 tarihli Anadolu Ajansının haberinde TÖHOB Başkanı şöyle diyor;
“Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının özel halk otobüslerine olan desteği yetersizdir. Söz konusu destek sadece 2 günlük maliyeti karşılamaya yetiyor. Bugüne kadar fedakarlık yaptık. Ama son raddeye geldik. Bakanlığın verdiği 2 günlük taşıma desteğine biz de 2 günlük bir fedakarlık yapalım… Türkiye genelindeki tüm özel otobüsler yalnızca ayın 1’i ile 4’ü arası ücretsiz yolcu taşıyacak. Geriye kalan 26 gün taşımayacak.”
1 Ocak 2022’de 12,74 TL olan mazot, 17 Ekim 2023’de 40 TL olmuş. İki yıl bile geçmeden yüzde 300’den fazla artmış. Mazot, otobüslerin diğer masrafları ve şoför ücretleri sürekli artıyor. Ancak yasa ve yönetmelikle kendilerine “karşılanacağı garantisi” verilen masraflar için ödenen miktar yerinde saymış.
Otobüsçü diyor ki, “verilen destek iki günlük masrafa tutarına düştü”.
“Hadi iki gün de benden olsun” diyor.
26 günlük masraf ne olacak?
Sözleşme yapılmış şoförle, sözler verilmiş. Ama sözler tutulmamış ve ortada bırakılmışlar.
Haksız mı şoför?
Yasa ile ücretsiz taşınma hakkı bulunan vatandaş zaten haklı. Yasal hakkıdır ve hakkın kullanılmasının engellenmesi ise suçtur.
Ya belediye?
O da haklı.
Yasa yolcu taşıma ruhsatı olanla yapılan sözleşmenin uygulanmasını emrediyor. Belediye hizmetinin sürmesi lazım…
Sonuçta haksız olan sadece iktidardır.
Yasayı çıkaran da, sorunluluk üstlenen de iktidardır. Üstelik üstlendiği sorumluluk milletin vergileriyle karşılanacaktır.
Öte yandan sürekli mazot fiyatını, işçilik maliyetini, araç bakım masrafını ve vergiyi artırdığı için sorumludur.
Dahası, yasa ve yönetmelikle “masrafını karşılayacağım” dediği şoför esnafını ortada bıraktığı için sorumludur.
SONUÇ
Ücretsiz yolcu taşıma krizi, çökertilen ekonominin açığa çıkan sorunlarından sadece biridir.
Cumhuriyetin kamucu olanaklarını har vurup harman savuran iktidar, ekonomiyi uçuruma götürmektedir. Toplumun her kesiminde yeni sorunlar türeyecek, tırmanacaktır sorunlar.
Ücretsiz yolcu taşıma krizinde yolcu da haklıdır, şoför de, belediye de. Bu kesimlerin üçü de sorunun sebebi değil, mağdurudur. Kavga etmek yerine birlik için çaba gösterilmelidir.
Sorunun yaratıcısı da, çözmesi gerekeni de iktidardır.
İktidar, yasanın verdiği görevi düzgün yapmalı, şoför esnafına mağdur olmayacağı düzeyde destek sağlamalıdır. Desteğin isabetli olabilmesi ise, mazot fiyatlarının ve araç masraflarının sabitlenmesi ile mümkündür.
Mazotun da benzinin de devlet kontrolünde olması gerekmektedir.
Özel şirketlere ikram edilen cumhuriyetin güzide kurumları TÜPRAŞ ve PETKİM, ülkemizin olanakları ve birikimi ile yapılan STAR SOCAR ile Petrol Ofisi ve Türk Petrol kamulaştırılmalıdır.
Çözüm budur, çare budur!
Mehmet AKKAYA
