Nutuk; Cumhuriyet tarihimiz karalamak isteyenlere karşı bir panzehirdir. Nutuk; dış düşman ve iç ihanetle yapılan mücadelenin, hesap vermenin ve hesap sormanın, Kurtuluş ve Kuruluş günlerinin, tarihe mâl olmuş bir çağın öyküsünün kitabıdır.
“Yaşasın Cumhuriyet” seslerinin öncesini Devletimizin Kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ten öğrenelim. “Neden Ulu Türk Ulu Kağan” (bir Nutuk Özeti) adlı çalışmamızdan şu bölümleri verelim.
Ben, Genel Başkan olarak sorunun çözümlenmesiyle görevlendirildim
Başkan, görüşmenin yeterliliğini oya koyar; bir önergeyle de Genel Başkan, sorunun çözülmesi için vekil tayin edilir ve görevlendirilir. Mustafa Kemal Paşa henüz Çankaya’da, konutundadır. Sami Paşa’nın önergesi kabul edilince toplantıya çağrılır. Toplantı salonuna girer girmez doğru kürsüye çıkan Mustafa Kemal Paşa şöyle der: “Efendiler, Bakanlar Kurulu seçiminde görüş ayrılığına düşüldüğü anlaşılmıştır. Bana bir saat kadar izin verin. Bulacağım çözüm yolunu bilginize sunarım.”
Öneri, Başkan Fethi Bey tarafından oya konulur ve kabul edilir. Mustafa Kemal Paşa, hemen bazılarını odasına çağıracak, 28/29 Ekim gecesi hazırladığı kanun tasarısı taslağını onlara gösterecek ve fikir alışverişinde bulunacaktır.
28/29 Ekim gecesi hazırladığım kanun tasarısını önerdim
Saat 13.30’da Parti Genel Kurulu Fethi Bey’in başkanlığında toplanır. İlk sözü alan ve “Eksiklik ve yanlışlık uygulamakta olduğumuz yöntem ve biçimdedir. Hepinizin birden Bakanlar Kurulunu seçmek zorunda olmanızda görülen güçlüklerin ortadan kaldırılmasının zamanı gelmiştir. Yüksek Heyetiniz bu güçlüğün giderilmesiyle beni görevlendirdiniz. Ben de bilginize sunduğum bu görüşten esinlenerek düşündüğüm şekli saptadım. Onu önereceğim. Önerim kabul edilirse güçlü ve dayanışma içinde bir hükûmet kurulabilecektir.” açıklamasını yapan Mustafa Kemal Paşa, hazırladığı taslağı kâtiplerden birine uzatır ve kürsüden ayrılır. Önerinin niteliği anlaşılınca tartışmalar yeniden başlar:
Sabit Bey (Erzincan): Anayasanın değiştirilmesini önermekle bugünkü bunalım giderilemez. Biz, şimdi, bir Bakanlar Kurulu başkanı seçelim. Anayasanın değiştirilmesini sonra düşünürüz. Hazım Bey (Niğde): Anayasayı biz yapabilir miyiz? Bu gibi kanunlar açık oturumda ve serbestçe görüşülmelidir. Her şeyden önce kabine bunalımını giderelim. Yunus Nadi Bey: Hangi memleket ilk kez anayasa yaparsa onun için kurucu meclis yapmışlardır. Bizden önceki Türkiye Büyük Millet Meclisi de bu yolda yürümüştür. Buna yetkimiz vardır. … Halil Bey: Anayasayı değiştirmeye ve yeniden yapılmasına yetkimiz vardır. Ama bu değişiklikler, gerçekten vatan ve milletimizin mutluluğunu sağlar mı, bunu, söylemek gerekir. … Hamdullah Suphi Bey (İstanbul): Dört sene önce ayrı ayrı seçimlerin sakıncalarını söylemiştim. Bugün de gene o durum baş gösterdi. Gazi Paşa’nın önerisine gelince, bu, yeni değildir. Dört sene önce yapılan bir kanuna, daha açık bir biçim verilmesidir. Ragıp Bey (Kütahya): Kanunların en iyisi olaylardan ve gereksinimlerden doğanıdır. Gereksinim ise ortadadır. Anayasanın tamamlanması gerekmektedir. Adalet Bakanı Seyit Bey: Önerilen biçim, yeni bir şey değildir. Yürürlükteki Anayasanın açıklanıp belirtilmesidir. Kanunları gereksinim yapar. Gelişim kanunu, değişmez kesin bir kuraldır. Yürürlükteki şekli, daha açık ve kolay anlaşılır olarak belirtirsek millet ve memleketimizin yararına elbet daha uygun bir iş yapmış oluruz.
Hükûmetimizin şekli mutlaka cumhuriyet olacaktır
Tartışmalar devam etmektedir… Eyüp Sabri Efendi (Konya): Meclisin, apaçık Anayasayı değiştirme yetkisi vardır. Ne olursa olsun hükûmetimizin şekli mutlaka cumhuriyet olacaktır. İsmet Paşa: Parti Başkanı’nın önerisini kabule, kesin gereksinim vardır. Dünya, bir hükûmet biçimi üzerinde görüştüğümüzü biliyor. Bu görüşmelerimizi bir sonuca bağlayıp bunu belirtmemek, güçsüzlüğü ve düzensizliği sürdürmekten başka bir şey değildir. Daha önce olmuş bir olay anlatayım. Avrupa diplomatları bu konuda beni uyardılar. Devletin başkanı, yoktur dediler. Şimdiki başkan, Meclis Başkanıdır. Demek ki siz, bir başka başkan bekliyorsunuz. Avrupa işte böyle düşünüyor. Oysa biz, böyle düşünmüyoruz. Millet, egemenliğine, kaderine, kendisi el koymuştur. Öyleyse, bunu, hukuk diliyle söylemekten neden çekiniyoruz? Cumhurbaşkanı olmadan, başbakan seçilmesi önerisi kanunsuz olur. Bunda kuşkuya yer yoktur. Başbakanı kanuna uygun olarak seçebilmek için, Gazi Paşa Hazretlerinin önerisinin kanunlaşması gerekir. Abdurrahman Şeref Bey: Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir dedikten sonra kime sorarsanız sorunuz, bu, cumhuriyettir. Doğan çocuğun adıdır. Ama bu ad, bazılarına hoş gelmezmiş, varsın gelmesin. Bundan sonra Yusuf Kemal Bey, önerinin kabul edilmesi gerektiği ile ilgili uzun bir konuşma yapar, bilgi verir, değerlendirmelerde bulunur ve sözlerini şöyle tamamlar: “Derhal onun yasal gereğinin tamamlanmasını öneririm.”
Önerim Parti Grubunca ve hemen arkasından Mecliste görüşüldü ve “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri arasında kabul edildi
Meclis toplantısı açılır, saat öğleden sonra altıdır. Kanun tasarısı, Anayasa Komisyonu tarafından
incelenir ve rapor hazırlanır. Komisyon, Anayasanın değiştirilmesi için hazırlanan tasarının ivedilikle görüşülmesini önerir. Rapor okunur ve görüşülür ve kanun, birçok konuşmacının “Yaşasın Cumhuriyet” diye alkışlanan konuşmalarıyla kabul edilir.
Türkiye Cumhuriyeti Başkanlığına, Türkiye Büyük Millet Meclisi oy birliğiyle beni seçti
Cumhurbaşkanlığı seçimi için Mecliste oylamaya geçilir. Sonucu, Başkanlık kürsüsünde bulunan İsmet Bey, Genel Kurul’a şöyle bildirir: “Türkiye Cumhurbaşkanlığı için yapılan oylamaya, yüz elli sekiz kişi katılmış ve cumhurbaşkanlığına yüz elli sekiz üye, oybirliğiyle Ankara Mebusu Mustafa Kemal Paşa Hazretlerini seçmişlerdir.”
Atatürk şöyle diyecektir: “Efendiler, bunun arkasından Mecliste yaptığım konuşmayı zabıtlarda okumuşsunuzdur. Ancak tarihî bir anıyı canlandırmak için, izin verirseniz, o konuşmamı burada da olduğu gibi tekrar edeyim.” Konuşmanın bazı bölümlerini verelim…
“… Yüksek Kurulunuza önerilen kanun tasarısının kabul edilmesi dolayısıyla Türkiye Devletinin; öteden beri dünyaca bilinen, bilinmesi gereken niteliği, uluslararası belli adıyla adlandırıldı. Bunun doğal gereği olmak üzere; bugüne kadar doğrudan doğruya Meclis Başkanlığında bulundurduğunuz arkadaşınıza yaptırdığınız görevi, cumhurbaşkanı sanıyla yine o arkadaşınıza, bana, bu arkadaşınıza veriyorsunuz. Bundan dolayı, şimdiye kadar bana gösterdiğiniz sevgi ve yakınlık ve güveni bir kez daha göstermekle yüksek değerbilirliğinizi kanıtlamış oluyorsunuz. Bundan dolayı Yüksek Kurulunuza gönlümün bütün içtenliğiyle teşekkürlerimi sunarım. … Efendiler, yüzyıllardan beri doğuda kıyım ve haksızlık görmüş olan milletimiz; Türk milleti, gerçekte yaradılıştan sahip olduğu niteliklerden yoksun sayılıyordu. Son senelerde milletimizin edimli olarak gösterdiği beceri, yetenek, yatkınlık ve anlayış kendisi için kötü zanda bulunanların ne denli aymaz ve ne kadar hakikati görmekten uzak, görünüşe tapan insanlar olduğunu pek güzel kanıtladı. Milletimiz kendisinde bulunan nitelik ve değerini hükûmetinin yeni adıyla, uygarlık dünyasına çok daha kolaylıkla gösterebilecektir. Türkiye Cumhuriyeti, dünyadaki yerine yaraşır olduğunu yapacaklarıyla kanıtlayacaktır. … Her zaman, saygıdeğer arkadaşlarımın ellerine çok içtenlikle ve sıkıca yapışarak onların varlıklarından kendimi bir an bile soyutlanmış görmeyerek çalışacağım. Her zaman milletin sevgisini dayanak noktası tutup hep birlikte ileriye gideceğiz. Türkiye Cumhuriyeti mutlu, başarılı ve muzaffer olacaktır.”
Meclis, 29/30 Ekim 1923 gecesi saat 8.30’da Cumhuriyete karar vermiş ve 8.45’te de Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Durum o gece bütün memlekete bildirilir ve her yerde gece yarısından sonra, yüz bir pare top atılarak duyurulur. İlk Hükûmeti İsmet Paşa kuracak, Meclis Başkanlığına da Fethi Bey seçilecektir.
Cumhuriyet’imizin 102. Yılı’na erişebilmenin onuru ve gururu ile doluyuz.
Ne mutlu Türküm diyene!
Canan Murtezaoğlu
