Yakın tarihimizin önemli tarımsal KİT’lerindendi.
Halkın süt ihtiyacını karşılıyordu.
Sayısız peynir türünün, yoğurt, tereyağı, kefir buradan çıkardı.
Dondurma sütten yapılırdı.
Tarımsal KİT’lerin öncülerinden ve en önemlilerindendir Süt Endüstrisi Kurumu
Kısa adı SEK.
Cumhuriyet öncesinde halkın ne kadar süt ve süt ürünleri tükettiğine, o döneme dair süt ve süt ürünleri üreticiliği hakkında, kayda değer bir devlet çabasına rastlamadık.
Cumhuriyet, ilk işlerinden biri olarak ele aldı.
Süt ve süt ürünleri üreticiliği demek, tarımın modernleşmesi demektir.
Çeşitlenen gıda sektörü demektir,
Halkın temel gıdası, sağlıklı beslenmesi demektir.
Süt, etle kardeştir, hayvancılık demektir süt üreticiliği.
Hayvancılığın gelişmesi, köylünün kalkınması demektir.
Çok yönlü tarım demektir.
Gelişen hayvancılıktan ötürü dokuma ve deri sanayisine gelişme olanağı demektir.
Bu sayede giyim sektörüne sağlık ve ucuzluk gelmiştir.
*
Cumhuriyet, et ve süt üreticiliğine böyle baktı. Bu yüzdendir ki, her iki akanı da kamunun ve devletin temel tarımsal üretim dalları olarak ele almıştır.
1927’de Atatürk Orman Çiftliği (AOÇ), ilk süt işleme tesisini kurdu.
Süt, yoğurt, yağ, peynir, devletin sağlıklı tesislerinde üretilmeye başladı.
1956’da AOÇ, tesisi daha da büyüttü.
Pastörize süt, dondurma, tereyağı, süt tozu üreten fabrika kuruldu.
Resmi Gazete’nin 9 Mayıs 1963 tarihli sayısında yayınlanan kanunla kurulan Süt Endüstrisi Kurumu (SEK), Atatürk Orman Çiftliğinin bu temelleri üzerine inşa edildi.
SEK’in kuruluş kanununda amaç, şöyle tarif edilir;
“-Süt sanayisini geliştirmek,
üreticinin kooperatifleşmesini teşvik etmek,
kooperatiflerle birlikte tesisler kurmak.
Yurt içinde ve dışında araştırmalar yapmak,
tesisler kurmak,
şubeler açmak,
uzman personel yetiştirmek,
kurslar açmak,
yayın yapmak,
üretilen ürünler için pazar oluşturmak.
Özel kesime örnek ve öğretici olmak…”
*
Böyle amaçları olan bir özel işletme gösterilebilir mi?
SEK’in yok edilmesi, bu amaçların da yok edilmesi olmuştur.
*
Devam edelim;
• SEK, 1968’de pastörize üretimi başlattı.
• 1972’de homojenize yoğurt üretildi.
• 1979’da peynirde vakumlu ambalaj uygulaması başladı.
• Peynir çeşitleri artırıldı.
• Tüketici memnundu, üretici destekleniyor, hayvancılık gelişiyordu.
Ta ki Amerikan süt tozlarına,
sonrasında da 12 Eylül darbesi ile başlatılan kapsamlı saldırıya kadar.
*
12 Eylül’den sonra kurulan sermeyenin ve piyasa ekonomisinin iktidarlarının ilk hedefe koydukları alan tarımsal KİT’lerdi.
Gübre Fabrikaları
Et ve Balık Kurumu
Zirai Donatım Kurumu
Süt Endüstrisi Kurumu
Ve diğerleri.
Birinin bıraktığı yerden diğeri devraldı saldırıyı.
10 yılda devasa Süt Endüstrisi Kurumunun devasa tesislerini, olanaklarını yok ettiler.
Kurumun nesi var nesi yoksa sattılar.
Bu bile yetmedi onlara.
Adını bile sattılar.
Gelin hangi hükümetin neler yaptığına birlikte bakalım;
ANAP HÜKÜMETLERİ
13 Aralık 1983 – 31 Ekim 1989 arasında Özallı ANAP Hükümetleri dönemiydi. Sektöre saldırıyı o başlattı.
• SEK’in Kars Süt ve Mamulleri Müessesesini sattı.
• SEK’in Kahramanmaraş Süt ve Mamulleri İşletmesini sattı.
• Bingöl Yem, Süt ve Besicilik’in (BİNAŞ) % 47,5’unu sattı.
• SEK’in yarım bırakılan Siirt Peynir Fabrikasını bile sattı.
DEMİREL-İNÖNÜ (DYP – SHP) HÜKÜMETİ
20 Kasım 1991 – 25 Haziran 1993 arası DYP-SHP Hükümeti,
• SEK’in İzmir-Tire Süt Toplama Merkezini sattı.
• SEK’in Çatalca Süt Toplama Merkezi’ni sattı.
ÇİLLER – KARAYALÇIN (DYP-SHP/CHP) HÜKÜMETİ
25 Haziran 1993 – 05 Ekim 1995 arasında DYP – SHP / CHP iktidarı dönemidir.
Bu dönem, SEK’e en büyük saldırının yapıldığı dönem olarak tarihe geçti.
Bu dönemde SEK’in tam, 28 işletmesi satıldı.
• Adana Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Afyon Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Amasya Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Bayburt Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Çan Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Çankırı Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Erzincan Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Erzurum Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Eskişehir Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Havsa Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Siverek Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Yatağan Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Yüksekova Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Trabzon Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Solaklı Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Sinop Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Balıkesir Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Burdur Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• İzmir Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Lalahan Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Muş Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Adilcevaz Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Sivas Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Bolu Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Çorum Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Elazığ Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• İstanbul Süt Ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Tunceli Süt Toplama Merkezi bu dönemde satıldı.
*
Bu dönemde bunlarla da yetinmediler.
• SEK’in isim hakkını bile sattılar.
ÇİLLER- BAYKAL (DYP-CHP) HÜKÜMETİ
Bu hükümet, 30 Ekim 1995 ile 06 Mart 1996 arasında dört ay iktidarda kaldı.
Dört ay içinde bile, SEK’in beş işletmesini sattılar.
Bu dönemde satılan SEK işletmeleri şunlardır;
• Diyarbakır Süt ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Adıyaman Süt ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Kastamonu Süt ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Devrek Süt ve Süt Mamulleri İşletmesi
• Silivri Süt ve Süt Mamulleri İşletmesi
• SEK’in Aydın Köşk arsası bu dönemde satıldı.
YILMAZ – ECEVİT (ANAP – DSP) HÜKÜMETİ
30 Haziran 1997 – 11 Ocak 1999 arasında ANAP – DSP Hükümeti döneminde,
• SEK Yenice Süt Toplama Merkezi’ni sattılar.
• SEK Giresun Süt ve Mamulleri İşletmesi’ni sattılar.
TAŞ TAŞ ÜZERİNDE BIRAKMADILAR
Böylece kurumun son kaleleri de satılmış,
Süt toplama ve işleme tesisleri,
Fabrikaları,
Araştırma merkezleri,
Şubeleri ve temsilcilikleri,
Ülkeyi ağ gibi saran Süt Endüstrisi Kurumu, tümüyle yok edildi.
Adı bile satıldı kurumun.
Çiller-Karayalçın Hükümeti, İstanbul Süt İşletmesi ile beraber SEK’in isim hakkını, 164 kişilik gıda toptancısı gruba satmıştı.
1997’de Koç Holding bunların elinden ismini ve işletmeyi aldı.
Halen Koç Holding’in elindedir SEKSÜT.
AK PARTİ HÜKÜMETLERİ
Süt sektöründeki özelleştirme SEK dışındaki devlet işletmelerinin de satılmasıyla devam etti.
AKP Hükümeti 2005 yılında, sektörün önemli işletmelerinden SÜTAŞ’ın,
Malatya İşletmesini,
6 arsası, 5 binası, 13 dairesi, 51 taşınmazı
1 dükkanı ile sattı.
*
Özeti şu ki, yüzlerini emperyalizme dönenler, Atatürk’ün, Cumhuriyetin, kamucu devletin kurumlarına kinle saldırdılar, birlikte saldırdılar.
Olan millete, üreticiye, tarıma, ekonomiye oldu.
Üretici yetim kaldı, Türk halkı kapitalizmin vahşetine terk edildi.
Bugünlerde hemen her gıda ürününde sahtekarlık tesbit ediliyorsa, süt ve süt ürünlerinde insan sağlığını tehdit eden katkılar yakalanıyorsa, bunun sorumlusu devleti sektörden çekenlerdir, özelleştirmedir.
Mehmet Akkaya / 3 Ekim 2025
